ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРБИЕ

Құқықтық тәрбиені қалыптастырудағы отбасының рөлі.

"Бала үшін отбасы-қоғамдық тәжірибенің қайнар көзі. Мұнда ол рөлдік модельдерді табады және мұнда оның әлеуметтік туылуы орын алады. Егер біз адамгершілік жағынан дені сау ұрпақ өсіргіміз келсе, онда бұл мәселені "бүкіл әлеммен": балабақша, отбасы, жұртшылықпен шешуіміз керек". В. А. Сухомлинский
Мектеп жасына дейінгі балалардың құқықтық тәрбиесі құқықтық сананың негіздерін қалыптастыру болып табылады. Мектепке дейінгі жаста бала өзіне, адамдарға, әлемге деген сенімге ие болады, мінез қалыптасады, өзін-өзі бағалау және сенімділік сезімі күшейеді.
Құқықтық тәрбие дегеніміз-баланың құқықтық білімін қалыптастыру мақсатында оның санасы мен мінез-құлқына мақсатты және жүйелі әсер ету. Мектеп жасына дейінгі балалардың құқықтық тәрбиесіне көп көңіл бөліне бастады, мектепке дейінгі балалық шақ – баланың жеке басының қалыптасуы үшін ең қолайлы кезең. Балаларда өзіне деген сенімділікті, өзін-өзі құрметтеуді және басқаларды құрметтеуді тәрбиелеу керек. Өзін – өзі қабылдаудың толықтығы және толеранттылық-бұл мектеп жасына дейінгі балаларды құқықтық тәрбиелеудің негізі.
Жеке тұлғаның құқықтық санасының дамуы ұзақ, күрделі және қарама-қайшылықты процесс, адамның бүкіл өмірін жалғастырады. Адамдардың мінез-құлқының әлеуметтік нормалары туралы, адами қарым-қатынастардағы белгілі бір тәртіптің қажеттілігі туралы алғашқы идеялар балалық шақта, тіпті мектепке дейінгі кезеңде пайда болады. Осы кезеңде баланың құқық туралы түсінігі мен оған деген көзқарасы көбінесе оның құқықтық саладағы мінез-құлқына байланысты болады. Мектепке дейінгі жылдары басқалармен келіспеушіліктерді шешудің адамгершілік тәсілдерін табуға үйренген бала өзінің болашақ өмірінде басқа адамдардың құқықтарын бұзуға жүгінбейді.
Балаларды әлеуметтендірудің екі маңызды институты-отбасы және мектепке дейінгі мекеме. Олардың функциялары әртүрлі, бірақ баланың жан-жақты дамуы үшін олардың өзара әрекеттесуі қажет.
Баланың құқықтарын қамтамасыз етуде оның отбасы ерекше рөл атқарады, отбасында отбасылық атмосфера қалыптасады және тәрбие әдісі таңдалады. Ата-аналардың бала тәрбиесі туралы көзқарастары олардың өмірлік перспективалары туралы идеяларымен байланысты. Отбасылық тәрбие процесінде балалар мінез-құлық дағдыларын дамытады, оны бағалау критерийлері игеріледі, не жақсы, не жаман, не рұқсат етіледі, не тыйым салынады, не әділ және әділетсіз деген ұғымдар қалыптасады. Ана мен әке – балаларына арналған алғашқы мұғалімдер, олар мінез-құлқымен баланың жеке басының дамуына әсер етеді. Отбасында адамгершілік, адамзат қоғамының өмірін реттейтін ережелер практикалық игеріледі. Отбасымен бірге жұмыс жасамай мектеп жасына дейінгі балалардың құқықтық санасының негіздерін қалыптастыру мүмкін емес.
Отбасында бала өзінің алғашқы жеке дағдыларын алады, күнделікті қарым-қатынастың әртүрлі жағдайларында оның мінез-құлқында көрінетін нормалар мен ережелерді үйренеді. Отбасы - бұл адамгершілік әсерін адам өмір бойы сезінетін жалғыз білім беру институты. Отбасында моральды, қоғам өмірін реттейтін ережелерді практикалық игеру жүзеге асырылады.
Өкінішке орай, ата-аналар балалардың құқықтары мен оларды қолдану мүмкіндіктерін әртүрлі түсінеді. Кейбіреулер Балалардың құқықтарын құрметтейді, олардың мемлекет функцияларымен қатаң анықталатынын және олардың орындалмауы белгілі бір санкцияларға әкелетінін түсінеді. Басқалары құқықтық мәселелер туралы неғұрлым дерексіз түсінікке ие және оны ішінара қабылдайды. Балалардың құқықтары туралы идеясы жоқ ата-аналардың үшінші бөлігі де бар. Мектепке дейінгі мекеме отбасына жақын болғандықтан баланың құқықтарын қорғауға әсер ететін маңызды буын бола алады.
Ата-аналармен балалардың құқықтық тәрбиесі бойынша жұмыс істеу тәрбиеленушілердің отбасыларымен сенімді қарым-қатынас орнатуға көмектеседі, бұл отбасындағы балалардың эмоционалдық әл-ауқаты туралы сенімді ақпарат береді. Нәтижесінде ата-аналардың құқықтық құзыреттілігі артады.
Мектепке дейінгі білім беру мекемесінің отбасымен ынтымақтастығы өзара түсіністік пен өзара құрметке негізделуі керек. Мектепке дейінгі білім беру мекемесінің тәрбиешілері отбасын педагогикалық қолдауды жүзеге асыруы, олардың ата-аналық ұстанымын қалыптастыруы және ата-ана функцияларын жүзеге асыруда көмек көрсетуі керек. Ата-аналарға баласын түсінуге және оны қабылдауға, онымен сөйлесуге үйрету. Отбасымен жұмыс істеудің әртүрлі формаларында құқықтық құжаттар туралы білім беру қажет. Балаларға қатыгездіктің алдын алу бойынша іс-шаралардың алдын алу.
Ата-аналарға құқықтық білім беру бойынша жұмыстың негізгі нысандары:
* ата-аналар жиналысы;
* баланың жеке ерекшеліктерін анықтау үшін ата-аналардан сұрау;
* ата-аналарға сауалнама жүргізу және тестілеу;
* сұрақтар мен жауаптар кештері;
* ата-аналармен жеке әңгімелесу;
* ата-аналарды балалардың құқықтары мен ата-аналардың міндеттері бойынша негізгі құжаттармен таныстыру және зерттеу;
* ата-аналармен бірлескен іс-шаралар, олардың сурет көрмелеріне қатысуы, мүсіндеу;
* Заң әдебиеті мен көрнекі насихат кітапханасын пайдалану;
* ата-аналарға арналған жадынамаларды зерттеу;
* Ашық есік күндері;
* дөңгелек үстелдер, дәрістер, әңгімелер;
* құқықтық білім мен құқықтық мәдениетті арттыру бойынша тәжірибе алмасу.
МдҰ-ның құқықтық тәрбие жөніндегі жүйелі жұмысы балалардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз етуге, ата-аналардың құқықтық мәдениетінің деңгейін және балаларды тәрбиелеу мен дамыту мәселелеріндегі олардың құзыреттілігін арттыруға ықпал етеді. Көптеген ата-аналардың құқықтық мәдениеті өте төмен деңгейде. Өмірдің әлеуметтік жағдайы маңызды емес қарапайым, қалыпты отбасында да жас балалардың құқықтарын бұзу, олардың қадір – қасиетін қорлау-өте кең таралған құбылыс.
Балалар мен ересектер үшін құқықтар бірдей. Мұғалімдердің негізгі мақсаты-ата-аналарды құқықтық тәрбиелеу, тәрбиешілер мен ата-аналардың міндеті-баланың құқықтарын түсіндіру, мазмұнын бұрмаламай, құқықтарды бұзудың мәні мен қауіптілігін жеткізу. Тек ата-аналар мен тәрбиешілердің бірлескен жұмысы балаларға құқықтық мінез-құлық дағдыларын үйретеді.